Κάρλ Σαγκάν-Σειρά “COSMOS”

December 29, 2007 at 10:44 am (ΤΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΩΝ ΑΡ�) (Το επιστημονικό πνεύμα τους)

Σκηνή με άτομα ουρανίου στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο.

Από το 4ο Επεισόδιο: “Η ραχοκοκκαλιά της νύκτας”.

http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=14867&m=H12&aa=1

Μαγευτική περιπλάνηση στο ΣΥΜΠΑΝ

Η σειρά «ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ» που από σήμερα διανέμει «Το Βήμα» μας προσφέρει ένα συναρπαστικό ταξίδι στον απέραντο κόσμο μας και μας ξεναγεί στα μυστικά της ανθρώπινης γνώσης

Το πρώτο DVD της σειράς «ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ» που διανέμει από σήμερα «Το Βήμα της Κυριακής» περιέχει δύο επεισόδια. Στο πρώτο – με τίτλο «Οι όχθες του κοσμικού ωκεανού» – ο Καρλ Σαγκάν επιβιβάζει τους θεατές του στο Διαστημόπλοιο της Φαντασίας και τους μεταφέρει στην άκρη του Σύμπαντος. Μέσα από ειδικά εφέ αντικρίζουμε κβάζαρ, γαλαξίες που εκρήγνυνται, συμπλέγματα αστεριών, σουπερνόβα και πάλσαρ. Επιστρέφοντας στο ηλιακό μας σύστημα επισκεπτόμαστε τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, η οποία υπήρξε το κέντρο της μάθησης στη Γη πριν από 2.000 χρόνια. Στο δεύτερο επεισόδιο παρουσιάζεται η ιστορία του Σύμπαντος εδώ και 15 δισεκατομμύρια χρόνια και σκιαγραφείται η γέννηση της Γης και η εξέλιξη της ζωής επάνω σε αυτήν από τα μικρόβια ως τον άνθρωπο.

Το δεύτερο DVD επιχειρεί μια ιστορική αναδρομή στη ζωή και την εποχή του Γιόχαν Κέπλερ, του τελευταίου επιστημονικού αστρολόγου, στο πρώτο του επεισόδιο. Ο πρωτοπόρος Κέπλερ, ο πρώτος σύγχρονος αστρονόμος και συγγραφέας μυθιστορήματος επιστημονικής φαντασίας, προσέφερε μια άποψη για τον τρόπο με τον οποίο κινούνται στις τροχιές τους το φεγγάρι και οι πλανήτες. Στη συνέχεια στο ίδιο DVD ακολουθεί το επεισόδιο που περιγράφει μια κατάβαση στην ασφυκτική ατμόσφαιρα της Αφροδίτης, για να εξερευνήσουμε τη φλεγόμενη επιφάνειά της.

Στο τρίτο DVD ο Σαγκάν οδηγεί τους θεατές σε ένα πρωτοφανές ταξίδι στον Αρη κατ’ αρχάς μέσα από τα μάτια των συγγραφέων επιστημονικής φαντασίας και κατόπιν μέσα από τα μηχανικά μάτια των δύο διαστημοπλοίων «Viking» που από το 1976 έχουν στείλει στη Γη χιλιάδες φωτογραφίες εντυπωσιακών τοπίων του Αρη. Ακολουθεί το δεύτερο επεισόδιο με περιγραφή του ενθουσιασμού που διέκρινε τις αποστολές του «Voyager» στον Δία και στον Κρόνο – συγκρίνεται με την ευθυμία των ολλανδών εξερευνητών του 17ου αιώνα οι οποίοι ταξίδεψαν με ιστιοφόρα σε χώρες του μισού πλανήτη αναζητώντας πλούτο και γνώση.

Το τέταρτο DVD με τίτλο «Η ραχοκοκαλιά της νύχτας» ξεκινά με τις πρώτες αντιλήψεις του ανθρώπου που πίστευε ότι τα αστέρια ήταν φωτιές στον ουρανό και ο Γαλαξίας η «ραχοκοκαλιά της νύχτας». Σε αυτό το συναρπαστικό επεισόδιο ο Καρλ Σαγκάν οδηγεί τους θεατές πίσω στην αρχαία Ελλάδα, στην εποχή όπου δόθηκε για πρώτη φορά μια σωστή απάντηση στο θεμελιώδες ερώτημα σχετικά με το τι είναι τα αστέρια.

Το πέμπτο DVD αναφέρεται στο εκπληκτικό ταξίδι της κατανόησης του πώς μεταβάλλονται – στη διάρκεια εκατομμυρίων χρόνων – οι σχηματισμοί των αστεριών. Χρησιμοποιώντας ψηφιακό σχεδιασμό και πρωτοφανή αστρονομική τέχνη ο αστρονόμος οικοδεσπότης μας δείχνει πώς γεννιούνται, ζουν, πεθαίνουν και μερικές φορές καταρρέουν τα αστέρια για να σχηματίσουν άστρα νετρονίων και μαύρες τρύπες. Οι θεατές ταξιδεύουν στο μέλλον για να ζήσουν, πέντε δισεκατομμύρια χρόνια από σήμερα, την «τελευταία τέλεια ημέρα της Γης» μετά την οποία ο Ηλιος θα τυλίξει τον πλανήτη μας στις φλόγες του.

Στο έκτο DVD ο Σαγκάν οδηγεί τους θεατές σε ένα παράξενο ταξίδι στον χρόνο, όταν οι γαλαξίες άρχισαν να σχηματίζονται. Συνεχίζει με μια περιήγηση στην Ινδία εξερευνώντας τους ατελείωτους κύκλους της ινδουιστικής κοσμολογίας. Επειτα μας δείχνει το πώς οι άνθρωποι του 20ού αιώνα ανακάλυψαν το διαστελλόμενο Σύμπαν και την καταγωγή του, τη Μεγάλη Εκρηξη. Ο δρ Σαγκάν εξαφανίζεται μέσα σε μια μαύρη τρύπα και επανεμφανίζεται στο Νέο Μεξικό για να παρουσιάσει στους θεατές ένα τόξο 27 τηλεσκοπίων που διερευνούν τα απώτερα όρια του Διαστήματος.

Το έβδομο DVD ξεκινά με τις ερωτήσεις: Υπάρχουν εξωγήινα νοήμονα όντα; Πώς μπορούμε να επικοινωνήσουμε με αυτά; Και τι συμβαίνει με τα UFO; Αναζητώντας απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, ταξιδεύουμε πρώτα στην Αίγυπτο για να αποκρυπτογραφήσουμε αρχαία ιερογλυφικά και έπειτα μεταφερόμαστε στο μεγαλύτερο ραδιοτηλεσκόπιο της Γης και στο Διαστημόπλοιο της Φαντασίας για να επισκεφθούμε άλλους πολιτισμούς στο Διάστημα. Μετά, και μέσα από εντυπωσιακά ειδικά εφέ, παρουσιάζονται τα 15 δισεκατομμύρια χρόνια ταξιδιού από τη Μεγάλη Εκρηξη ως σήμερα. Αυτό είναι το διάσημο επεισόδιο της σειράς για τον Πυρηνικό Πόλεμο στο οποίο ο Σαγκάν υποστηρίζει ότι η ευθύνη για την επιβίωση δεν είναι μόνο δική μας υπόθεση αλλά ανήκει και στον Κόσμο, αρχαίο και απέραντο, από τον οποίο προερχόμαστε.

ΚΑΡΛ ΣΑΓΚΑΝ: ένας κήρυκας της επιστήμης

«Το Βήμα της Κυριακής» διανέμει από σήμερα την «Εγκυκλοπαίδεια του Σύμπαντος», την πρωτοποριακή σειρά επιστημονικών ντοκυμαντέρ του Καρλ Σαγκάν που άφησε εποχή, κέρδισε πολλά βραβεία και θεωρήθηκε τομή στον χώρο των επιστημονικών ντοκυμαντέρ.

Ο Καρλ Εντουαρντ Σαγκάν (Carl Edward Sagan) γεννήθηκε στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης στις 9 Νοεμβρίου 1934. Φοίτησε στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, από το οποίο πήρε το πτυχίο του (1955) και το μεταπτυχιακό του (1956) στη Φυσική, προτού αποκτήσει το διδακτορικό του (1960) στην Αστρονομία και στην Αστροφυσική. Δίδασκε στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ ως το 1968 και μετακόμισε στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ καθώς το 1971 απέκτησε έδρα και διετέλεσε διευθυντής του Εργαστηρίου Πλανητικών Ερευνών.

Η τηλεοπτική σειρά που άλλαξε τα δεδομένα στον χώρο των ντοκυμαντέρ και απέσπασε τότε διπλό βραβείο Emmy και βραβείο Hugo ήταν η «Εγκυκλοπαίδεια του Σύμπαντος» («Cosmos, Α Personal Voyage») σε σενάριο και παρουσίαση του ιδίου. Με την ακόρεστη διάθεσή του να μεταβιβάσει την επιστημονική γνώση στους τηλεθεατές αλλά και να τους παρακινήσει να ασχοληθούν με την αναζήτηση της αλήθειας, της γνώσης και του μυστηρίου που λέγεται «ζωή», ο Σαγκάν ξεκινά ένα ταξίδι για τον θεατή με οδηγό τη φαντασία και συνοδηγό την επιστήμη. Με απλή και πολλές φορές ποιητική γλώσσα, απευθυνόμενος σε όλον τον κόσμο, προσέφερε απλόχερα τη γνώση απομυθοποιώντας την επιστήμη και κάνοντάς την προσβάσιμη σε όλους.

Μας ταξιδεύει στην αρχαία Αίγυπτο και στην Ελλάδα, επισκέπτεται τους τόπους όπου γεννήθηκαν οι πιο γνωστές θεωρίες στην ιστορία της κοσμολογίας, αναθεωρεί τις απόψεις των γνωστών επιστημόνων και λογίων και ασχολείται με τη δημιουργία της «ζωής» σε όλα τα επίπεδά της (από τα βακτήρια ως τους πλανήτες και αστέρες). Τέλος, στο καλύτερο σημείο της σειράς μάς μεταφέρει στο Διάστημα για να γνωρίσουμε τις πιθανότητες ύπαρξης εξωγήινης ζωής και νοημοσύνης. Με τη μοναδική αφήγηση και με τις εντυπωσιακές τοποθεσίες και τα πλάνα που προσφέρει, ήταν φυσικό η «Εγκυκλοπαίδεια του Σύμπαντος» να γοητέψει μικρούς και μεγάλους. Επειτα από μακροχρόνια και δύσκολη πάλη με τη μυελοδυσπλασία, ο Καρλ Σαγκάν πέθανε στα 62 του χρόνια στις 20 Δεκεμβρίου 1996. Ο Σαγκάν θα μείνει στη μνήμη μας γιατί υπερασπίστηκε τις δημοκρατικές παραδόσεις και τον ανθρωπισμό, πολέμησε τον εθνικισμό, ενώ το ευρύ πνεύμα του απλώθηκε πέρα από τις γεωκεντρικές και ανθρωποκεντρικές απόψεις.

Permalink Leave a Comment

Μόλις Κυκλοφόρησε!! DIELS – KRANZ ΤΟΜΟΣ Β’ “ΟΙ ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ”-Εκδ. ΠΑΠΑΔΗΜΑ

December 29, 2007 at 10:20 am (ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ) (Βιβλιογραφία)

Μόλις κυκλοφόρησε στην Ελλάδα, 56 χρόνια μετά την 6η γερμανική έκδοση του 1951, ο 2ος Τόμος των H. DIELS- W. KRANZ για τους Προσωκρατικούς. Περιέχει σε 813 σελίδες μεταξύ άλλων:

320 σελίδες μόνο για τη ατομική σχολή των Αβδήρων με τους εξής φιλοσόφους:

ΛΕΥΚΙΠΠΟΣ

ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ

ΝΕΣΣΑΣ

ΜΗΤΡΟΔΩΡΟΣ Ο ΧΙΟΣ

ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΜΥΡΝΑΙΟΣ

ΑΝΑΞΑΡΧΟΣ

ΕΚΑΤΑΙΑΟΣ Ο ΑΒΔΗΡΙΤΗΣ

ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟΣ

ΝΑΥΣΙΦΑΝΗΣ

ΔΙΟΤΙΜΟΣ

ΒΙΩΝ ΑΒΔΗΡΙΤΗΣ

ΒΩΛΟΣ

Επίσης δεκάδες σελίδες για τον Αναξαγόρα, τον Κρατύλο και τους αρχαίους Σοφιστές, Πρωταγόρα, Γοργίας, Πρόδικος και πολλούς άλλους.

Permalink Leave a Comment

“Κοσμολογία και Ηθική του ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΥ” – Δημ. Μακρυγιάννη-Εκδ. Γεωργιάδη

December 29, 2007 at 9:59 am (ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ) (Βιβλιογραφία)

Permalink Leave a Comment

Video: “Δημόκριτος και σύγχρονη κοσμολογία” (Το Σύμπαν που αγάπησα-ΕΤ3)

December 26, 2007 at 5:32 pm (ΤΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΩΝ ΑΡ�) (Το επιστημονικό πνεύμα τους)

Η περίφημη εκπομπή ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ΠΟΥ ΑΓΑΠΗΣΑ των Δρ. Δανέζη και Θεοδοσίου, 1ος ΚΥΚΛΟΣ, ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 12ο “Δημόκριτος και σύγχρονη κοσμολογία”
ελεύθερη για όλους στο internet

http://www.greektube.org/content/view/12729/2/

Παρουσιάστηκε επίσης στο International Science Films Festival το 2007 στην Αθήνα

http://www.caid.gr/isffa/isffa2007/films/democritus.html
.

Permalink Leave a Comment

Ο Διον. Σιμόπουλος για τον Λουκρήτιο και τον Επίκουρο

December 26, 2007 at 4:05 pm (ΤΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΩΝ ΑΡ�) (Το επιστημονικό πνεύμα τους)

Από το περιοδικό γεωΤρόπιο της Ελευθεροτυπίας, στήλη γεωΔιάστημα του Διονύση Σιμόπουλου, διευθυντη του Ευγενιδείου Πλανηταρίου, άρθρο με τίτλο Ο ΑΠΟΗΧΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ, Δεκ.2007

…………………………………………………………………………………………………………………………………..

Η κοσμολογία φυσικά μελετούσε ανέκαθεν το “άπειρο”, αφού δεν πρόκειται για νέα επιστήμη. Κοσμολόγοι υπήρχαν και στην αρχαία εποχή. Οποτεδήποτε ένας άνθρωπος στην Κίνα, στην Αίγυπτο, στη Βαβυλώνα ή στην Ελλάδα κοίταζε τον ουρανό και προσπαθούσε να συνδέσει τον ευατό του με τα αντικείμενα που έβλεπε εκεί, γίνονταν ένα είδος κοσμολόγου. Πριν από 2000 χρόνια για παράδειγμα, ο Ρωμαίος ποιητής Λουκρήτιος (95-55 π.Χ), επηρεασμένος από την ελληνική φιλοσοφία του Επίκουρου (341-270 π.Χ), απέδειξε εύγλωττα πόσο μπροστά είχαν προχωρήσει οι Έλληνες με μόνη βοήθεια τη σκέψη: “Το Σύμπαν”, έγραφε ο Λουκρήτιος, “δεν περιορίζεται προς καμιά κατεύθυνση(…) αλλά αντίθετα φαίνεται το ίδιο προς όλες τις κατευθύνσεις χωρίς όρια!”

Permalink Leave a Comment

43ο Απόσπασμα: Η “αναγκαιότητα” στην Ατομική Φιλοσοφία

December 26, 2007 at 10:33 am (Αποσπάσματα Προσωκρατικών) (Αποσπάσματα Προσωκρατικών)

Απόσπασμα 1, Κείμενο:

CICERO, De fato,17,39. omnia ita fato fieri, ut id fatum vim necessitatis adferret: in qua sententia D. Heraclitous, Empedocles, Aristoteles [Anagaxoras] fuit.

Απόσπασμα 1, Μετάφραση:

Όλα τα πράγματα είναι δημιουργήματα της μοίρας, με τρόπο που η μοίρα αυτή φέρνει τη δύναμη της αναγκαιότητας: αυτή είναι η γνώμη του Δημόκριτου, του Ηρακλείτου, του Εμπεδοκλή και του Αριστοτέλη.

Απόσπασμα 2, Κείμενο:

Αριστοτέλης, Περί ζώιων γενέσεως, Ε 8.789b 2. Δημόκριτος δε το ου ένεκα αφείς λέγειν, πάντα ανάγει εις ανάγκην οις χρήται η φύσις.

Απόσπασμα 2, Μετάφραση:

Ο Δημόκριτος παραλείπει να ασχοληθεί με την τελική αιτία και για αυτό ανάγει στην αναγκαιότητα όλους τους δρόμους της φύσης.

Απόσπασμα 3, Κείμενο:

ΑΕΤΙΟΣ, ο, π, Ι 26,2 (περί ουσίας ανάγκης) Δημόκριτος την αντιτυπίαν και φοράν και πληγήν της ύλης.

Απόσπασμα 3, Μετάφραση:

Αέτιος (για την φύση της αναγκαιότητας). Για τον Δημόκριτο, [αυτή συνίσταται] στην αντίσταση, στην κίνηση και στην ώθηση της ύλης.

Σχόλιο: Υπάρχει στα βιβλία των ατομικών φιλοσόφων αλλά και του Εμπεδοκλή και του Ηράκλειτου, μια λέξη με το όνομα “αναγκαιότητα”. Η ερμηνεία της λέξης αυτής έχει το εύρος της λέξης “μοίρα” όπως λέει ο Κικέρων. Όμως από την γενική και σχεδόν μεταφυσική έννοια “μοίρα” έως αυτό που λέει ο Αριστοτέλης “τελική αιτία”, υπάρχει μια φιλοσοφική απόσταση. Τι μπορεί να σήμαινε “αναγκαιότητα” λοιπόν στα κείμενα των προσωκρατικών φιλοσόφων και ειδικά των ατομικών φιλοσόφων;

Καταρχήν για να απαντήσουμε θα πρέπει να είχαμε στην διάθεση μας τα πρωτότυπα έργα των ατομικών φιλοσόφων με τις σημειώσεις και τους υπομνηματισμούς τους. Δεύτερον θα πρέπει να είχαμε όλη την εξελικτική πορεία μιας λέξης από τις διάφορες φιλοσοφικές σχολές της αρχαιότητας (Έφεσος, Ελέα, Πυθαγόρειοι, Άβδηρα κτλ). Τρίτον θα πρέπει να έχουμε όχι μόνο όλες τις εκλεπτύνσεις και βελτιώσεις που έκαναν οι σχολές αλλά και τις βελτιώσεις που έκαναν οι φιλόσοφοι των διαφόρων σχολών εσωτερικά σε κάθε σχολή π.χ Πόσο βελτίωσε την σημασία της λέξης η ατομική σχολή παραδίδοντας ο ένας δάσκαλος στον μαθητή του τη θεωρία (Λεύκιππος, Δημόκριτος, Ναυσιφάνης, Επίκουρος, Μητρόδωρος).

Μη έχοντας λοιπόν καμιά πρωτότυπη από τις παραπάνω πληροφορίες πάμε κατευθείαν στο απόσπασμα του Αέτιου ο οποίος έζησε τον 1ο αιώνα π.Χ και είχε στη διάθεση του όλα κείμενα όλων των φιλοσόφων και όλων των σχολών. Ο Αέτιος λοιπόν λέει ότι ο Δημόκριτος ανάγει την “αναγκαιότητα” σε κίνηση, αντίσταση και ώθηση της ύλης. Όπως περιμέναμε λοιπόν από έναν υλιστή φιλόσοφο, από έναν ατομικό φιλόσοφο αυτός δεν θα μπορούσε να δώσει άλλη ερμηνεία σε μια λέξη παρά ανάγοντας την σημασία της σε αλληλεπιδράσεις και καταστάσεις της μιας υλικής οντικής ουσίας.

Φυσικά ο Δημόκριτος θα είχε 1000 σελίδες πάνω και 1000 σελίδες κάτω από το σημείο όπου μιλάει για “την αντιτυπίαν και φοράν και πληγήν της ύλης” με λεπτομέρειες και τεχνικά στοιχεία της ατομικής θεωρίας, αλλά όλα αυτά τα κείμενα έχουν χαθεί.

Permalink Leave a Comment

Η θρησκεία και ένα επεισόδιο από την ιστορία του Κενού

December 23, 2007 at 8:41 am (ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ) (Κριτική της Μεταφυσικής)

Από το Ε-Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας, σειρά Επιστήμη- 13/7/2006 – “Μπλέζ Πασκάλ- Ο φυσικός-διανοητής”

Την περίοδο εκείνη συνεχίζει τη μελέτη της μηχανικής των υγρών. Στον Πασκάλ οφείλουμε το περίφημο «Πεί­ραμα των υγρών», το οποίο απέδειξε ότι υπάρχει ατμο­σφαιρική πίεση. Εκείνη την εποχή, η Εκκλησία υποστήρι­ξε την ιδέα ότι η «η φύση φοβάται το κενό» και οι περισ­σότεροι επιστήμονες υπέθεταν ότι υπάρχει κάποιο αό­ρατο υλικό, το οποίο γεμίζει το κενό που άρα δεν ήταν κενό! Χρειάστηκε όμως ν’ αντιμετωπίσουν πρακτικά το πρόβλημα, όταν μεγάλες πλημμύρες στην Ιταλία και την Ολλανδία δημιούργησαν την ανάγκη να αδειάσουν τα ο­ρυχεία από το νερό. Όμως οι τεράστιες αντλίες που κα­τασκευάστηκαν άφησαν άφωνους επιστήμονες και κληρι­κούς: το ύψος του νερού στους σωλήνες άντλησης σταμα­τούσε στα 10,33 μέτρα σε κάδε σημείο που στήθηκε α­ντλία. Ο Πασκάλ γράφει μια πραγματεία για τη μηχανική των υγρών, στην οποία διατυπώνει την υπόθεση ότι η «πίεση της ατμόσφαιρας» εμποδίζει το νερό ν’ ανεβεί ψη­λότερα στις αντλίες και ότι πάνω από αυτό υπάρχει το κε­νό. Οι κληρικοί αρνούνται τη θεωρία του και επανακατασκευάζουν τις αντλίες ώστε να είναι εντελώς αδιαπέρα­στες, για να βεβαιωθούν ότι πάνω από το νερό υπάρχει α­έρας. Ομως από τις νέες τους κατασκευές δεν προκύπτει διαφορετικό αποτέλεσμα.

Ο Πασκάλ ξεκινά τα πειράματα του το 1646 στη Ρουέν με τη βοήθεια του πατέρα του. Αυτή τη φορά επαναλαμβάνει τα πειράματα του Τοριτσέλι (Torricelli) για το κενό για να ε­πιβεβαιώσει τη θεωρία του. Χρησιμοποιεί βάζα, σύριγγες, σιφώνια και σωλήνες, που κάποιες φορές φτάνουν τα δώδεκα μέτρα μήκος. Η ποικι­λία των οργάνων που χρησιμοποιεί, του επιτρέπουν να εξετάσει το φαι­νόμενο του κενού, απ’ όλες τις δυνατές πλευρές. Η ίδια ανησυχία περι­γραφής ενός φαινομένου απ’ όλες τις δυνατές πλευρές θα εκφραστεί, χρόνια αργότερα, στο λογοτεχνικό του έργο. Στις Σκέψεις ο Πασκάλ παρουσιάζει τη «διασκέδαση» με όλους τους δυνατούς τρόπους: κυνή­γι, παιχνίδια, χορός, πολιτική καριέρα. Η πολύπλευρη αυτή θεώρηση α­νάγει τον Πασκάλ σ’ έναν από τους προδρόμους του σύγχρονου πειρα­ματικού πνεύματος.

Ενα χρόνο αργότερα εκδίδει το έργο Νέα πειράματα για το κενό και τον πρόλογο της Πραγματείας περί του κενού, όπου εξηγεί λεπτομερώς τους βασικούς κανόνες που καθορίζουν σε ποιο βαθμό τα διαφορετικά υγρά υ­φίστανται την πίεση του αέρα. Εξηγεί επίσης τους λόγους για τους οποί­ους στο βαρομετρικό σωλήνα, πάνω από το υγρό. υπάρχει κενό. Εν τω μεταξύ έχει συλλάβει την ιδέα ενός πειράματος που τελικά θα πραγματοποιήσει στις 19 Σεπτεμβρίου του 1648. Υποθέτει ότι η ατμο­σφαιρική πίεση θα πρέπει να είναι διαφορετική στην πόλη (στο Κλερμόν Φεράν στη συγκεκριμένη περίπτωση) απ’ ό,τι στην κορυφή του πιο κο­ντινού βουνού, το Πουί ντε Ντομ (Puy de Dome), όπου η πίεση θα πρέ­πει να είναι σημαντικά χαμηλότερη. Ο Πασκάλ μεταφέρει 75 εκατοστά υδράργυρου (που έχουν το ίδιο βάρος με 10.33 μ. νερού) στις δύο τοπο­θεσίες που έχει επιλέξει και κρατά ένα δείγμα στην πόλη για «μάρτυρα». Οσοι επιστήμονες και κληρικοί παρακολουθούν το πείραμα, αναγκάζο­νται να παραδεχτούν ότι η θεωρία του είναι βάσιμη: το κενό υπάρχει. Ο Πασκάλ εκδίδει την Καταγραφή του μεγάλου πειράματος της ισορροπίας των υγρών. Η εργασία του ολοκληρώνεται το 1651 με την Πραγματεία περί του κε­νού, από την οποία σώζονται μόνο αποσπάσματα, και δύο άλλων πραγ­ματειών Περί της ισορροπίας των υγρών και Περί της βαρύτητας του αέρα. Η μελέτη του Πασκάλ για τα υγρά (υδροδυναμική και υδροστατική) ε­πικεντρώνεται στις αρχές της υδραυλικής των υγρών και έτσι εφευρίσκει την υδραυλική πρέσα, η οποία χρησιμοποιεί την υδραυλική πίεση για να πολλαπλασιάσει την αρχική δύναμη, καθώς και τη σύριγγα. Η επιμονή του για την ύπαρξη του κενού τον φέρνει σε αντιπαράθεση με πολλούς επιφανείς επιστήμονες, ακόμη και με τον Καρτέσιο. Απα­ντώντας σε όλους αυτούς που επιμένουν για την ύπαρξη μιας αόρατης ουσίας, ο Πασκάλ γράφει στον ιησουίτη Ετιέν Νοέλ (Etienne Noel), o οποίος τον αμφισβητεί:

«Για ν’ αποδείξουμε ότι μία υπόθεση είναι σωστή, δεν αρκεί να την επι­βεβαιώνουν όλα τα φαινόμενα. Εάν οδηγεί σε κάτι αντίθετο σε σχέση με έ­να από τα φαινόμενα, αυτό αρκεί για ν’ αποδείξει ότι είναι λανθασμένη».

Ο Πασκάλ γενικεύει την επιστημονική του μέθοδο και καταγράφει μια συνολική θεωρία για την πειραματική μέθοδο.

Permalink Leave a Comment

Ενα διάσημο αστρονομικό ποίημα

December 22, 2007 at 10:06 am (ΤΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΩΝ ΑΡ�) (Το επιστημονικό πνεύμα τους)

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_471102_18/12/2007_252841

Τα «Φαινόμενα» του 3ου αι. π.Χ. του Αρατου από τους Σόλους, έργο από τα πλέον δημοφιλή ακόμη και στους νεότερους χρόνους

Του Παντελη Μπουκαλα

Αρατος ο Σολεύς: «Φαινόμενο και Διοσημεία. Ενα αστρονομικό ποίημα». Προλεγόμενα – Εισαγωγή στην Αστρονομία: Σταύρος Ι. Αυγολούπης. Μετάφραση – Σχόλια: Θεόδωρος Γ. Μαυρόπουλος. Εκδόσεις Ζήτρος, Θεσσαλονίκη, 2007, σελ. 704.

Μπορεί ο αυστηρός Αριστοτέλης να μην αναγνώριζε, στην «Ποιητική» του, τη διδακτική ποίηση ως όντως ποίηση και να επιφύλασσε στον Εμπεδοκλή τον τίτλο του «φυσιολόγου» και όχι του ποιητή, με τον οποίο τιμούσε τον Ομηρο, ωστόσο, δεν έλειψαν ποτέ οι ποιητές, αρχής γενομένης με τον Ησίοδο, που για να διδάξουν την τέχνη του βίου ή κάποια επιστήμη «διάλεγαν τη στιχηρή μορφή εξαιτίας της ευκολότερης εντυπωτικότητάς της», όπως σημειώνει ο Αλμπιν Λέσκι, ή από κάποια στιγμή και έπειτα «δοκίμαζαν ιδιαίτερη ευχαρίστηση με το αντίστροφο παιχνίδι ανάμεσα στη λόγια γνώση και την περίτεχνη μορφή».

«Φαινόμενα»

Ενα τέτοιο έργο, από τα καλύτερα αρμοσμένα μάλιστα και από τα πλέον διάσημα ακόμη και στους νεότερους χρόνους, είναι τα «Φαινόμενα» του Αρατου, γιατρού, μαθηματικού, αστρονόμου και ποιητή, που γεννήθηκε περί το 310 π.Χ., στους Σόλους της Κιλικίας (μια πόλη αδόξως γνωστή κατά τα λοιπά, από τον «σολοικισμό», τη συντακτική αστοχία στη χρήση της ελληνικής). Σε νεαρή ηλικία ο Αρατος σπούδασε στην Αθήνα, όπου και μαθήτευσε στον Ζήνωνα τον Κιτιέα, ιδρυτή της Στοάς και σχετίστηκε με τον σπουδαίο ποιητή Καλλίμαχο τον Κυρηναίο. Στην Πέλλα, όπου βρέθηκε προσκεκλημένος του βασιλιά Αντίγονου του Γονατά, δέχτηκε την ηγεμονική «παραγγελία» να συνθέσει ένα αστρονομικό ποίημα. Ανταποκρινόμενος, παρότι δεν διέθετε απολύτως εξειδικευμένες γνώσεις, συνέθεσε τα «Φαινόμενα» στηριγμένος εν πολλοίς σε προηγούμενα έργα του περίφημου φυσικού και μαθηματικού Εύδοξου του Κνίδιου, ο οποίος στα δικά του «Φαινόμενα» είχε περιγράψει επακριβώς τις κινήσεις των απλανών αστέρων και είχε υποδείξει πώς είναι δυνατόν να προβλέπονται οι αλλαγές του καιρού βάσει αυτών.

Εγκώμια

Το ότι στους επόμενους αιώνες τα «Φαινόμενα» του Αρατου έφτασαν να θεωρούνται το λυσιτελέστερο ποίημα της ελληνικής αρχαιότητας με επιστημονικό θέμα, συναρτάται οπωσδήποτε με το εκτενές έργο των δεκάδων υπομνηματιστών και σχολιαστών που καταπιάστηκαν μαζί τους (ανάμεσά τους κορυφαίοι αστρονόμοι, όπως ο Ιππαρχος και ο Θέων ο Αλεξανδρεύς), κυρίως δε με τη φήμη που απέκτησαν από πολύ νωρίς, χάρη στον έπαινο που τους αποδόθηκε από άλλους ποιητές, ας πούμε γνήσιους ή αυθεντικούς, για να ακολουθήσουμε τον αριστοτελικό διαχωρισμό. Ετσι ο Καλλίμαχος χαιρέτισε «τις λεπτές ρήσεις» του Αρατου, ενώ ο Λεωνίδας ο Ταραντίνος, ο σπουδαίος επιγραμματοποιός του 4ου αιώνα π.Χ., εγκωμίασε σε ποίημά του τη «λεπτή φροντίδα» με την οποία ο «δαήμων» Αρατος «δυνατούς αστέρας εφράσατο».

Σε δεκαπεντασύλλαβο

Το έργο αυτό του Αρατου ακούγεται τώρα στα νέα ελληνικά χάρη στη συνεργασία ενός επιστήμονα, του Σταύρου Ι. Αυγολούπη, καθηγητή της Αστρονομίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ο οποίος και υπογράφει εκτενέστατη εισαγωγή στην Αστρονομία και την εξέλιξη των ιδεών της, και ενός φιλόλογου, του Θεόδωρου Γ. Μαυρόπουλου, που ασχολείται επί δεκαετίες με τη μετάφραση και τον σχολιασμό κειμένων της αρχαιοελληνικής γραμματείας και ο οποίος παραδίδει εδώ μεταφρασμένους σε δεκαπεντασύλλαβο τους δακτυλικούς εξαμέτρους του πρωτοτύπου. Η επιλογή του δεκαπεντασύλλαβου απέρρευσε, όπως προσημειώνεται, από την ανταπόκριση του μεταφραστή σε δηλωμένη επιθυμία του αστρονόμου συνεργάτη του. Η προτίμηση πάντως αυτή ίσως δεν ήταν η καταλληλότερη, όχι τόσο επειδή ο δεκαπεντασύλλαβος ακούγεται ασθματικός, μειωμένος ή «διευρυμένος» σε αρκετούς από τους 1.154 στίχους (λόγου χάρη, ο εικοστός στίχος «με τον ουρανό ασταμάτητα πάντα», έχει μόλις δώδεκα συλλαβές, πιθανόν επειδή «παράπεσε» η μετάφραση του ρήματος «έλκονται», ενώ ο αμέσως επόμενος, «αυτός μένει ακίνητος, αλλ’ άξονας τον σηκώνει», δεκαέξι), οι δε διασκελισμοί, σχεδόν υποχρεωτικοί, είναι αλλεπάλληλοι, όσο επειδή το λόγιο περιεχόμενο δυσκολεύεται να συναρμοστεί με τη λαϊκή μορφή. Διορθωτέα, παρεμπιπτόντως, δύο τινά: Στη σελίδα 225 αναφέρεται αλλά χωρίς να κατονομάζεται «ο πλατωνικός ρήτορας και φιλόσοφος (του δεύτερου μεταχριστιανικού αιώνα) που εξισώνει τον Αρατο με τον αρχηγέτη της επικής ποίησης αποκαλώντας τον “ποιητήν ουδέν αδοξότερον Ομήρου”», ενώ στη σελίδα 232 ο Αρατος χαρακτηρίζεται «ποιητής του 2ου προχριστιανικού αιώνα», παρότι, όπως σωστά σημειώνεται λίγες σελίδες πριν, γεννήθηκε «γύρω στο 310 π.Χ.» και άκμασε τον 3ο αιώνα π.Χ.

Για να μη μείνει αδικαίωτος και ο Αριστοτέλης, είναι πολύ δύσκολο ποιητικά συνθέματα αυτού του χαρακτήρα, που αποβλέπουν προγραμματικά στην ωφέλεια και τη διδαχή, να διακονήσουν αποτελεσματικά και την τέρψη. Κι ωστόσο, ο Αρατος, χάρη στην εγνωσμένη «μορφοπλαστική ικανότητά του» και την αρκετά ελευθερωμένη σχέση του με τους κανόνες της στιχοποιίας, κατορθώνει σε αρκετά «κεφάλαια» του ποιήματός του να επιβάλει τον ποιητή εαυτό του στην επιστημοσύνη του.

«Εκ Διός…»

Οσο για το πώς αρχίζει το ποίημα, όπως θα το περιμέναμε: «Εκ Διός αρχώμεσθα». «Του γαρ και γένος εσμέν», του Δία δηλαδή, ακούμε στον πέμπτο στίχο. Το δόγμα αυτό το άντλησε ο Αρατος, λέξη προς λέξη, από τον «Εις Δία» ύμνο του στωικού φιλοσόφου Κλεάνθη. Ακριβώς την ίδια φράση είπε αργότερα κι ο Απόστολος Παύλος στην Ακρόπολη των Αθηνών, απευθυνόμενος προς «τινές των Επικουρείων και των Στωικών φιλοσόφων». «Ως και τινες των καθ’ υμάς ποιητών ειρήκασι» είπε ο «σπερμολόγος» Παύλος για να αποσπάσει το ενδιαφέρον των Αθηναίων. Κι είχε στο νου του τον Κλεάνθη, πιθανόν και τον Αρατο.

Permalink Leave a Comment