13ο Απόσπασμα: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΦΡΟΔΙΣΙΕΥΣ “Περί μίξεως”
ΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΦΡΟΔΙΣΙΕΥΣ, Περί μίξεως, 2. Δ. μεν ουν ηγούμενος την λεγομένην κράσιν γίνεσθαι κατά παράθεσιν σωμάτων, διαιρουμένων των κιρναμένων εις μικρά και τηι παρ’ άλληλα θέσει την μίξιν ποιούμενων, ουδέ την αρχήν φησιν είναι προς άλήθειάν τίνα κεκραμένα, άλλ’ είναι την δοκουσαν κράσιν παράθεσιν σωμάτων άλλήλοις κατά μικρά σωιζόντων αυτών εκάστου την οίκείαν φύσιν, ην είχον και πρό της μίξεως· δοκειν δ’ αυτά κεκράσθαι τώι την αίσθησιν δια μικρότητα των παρακειμένων μηδενός αυτών αισθάνεσθαι δύνασθαι μόνου.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Ο Δημόκριτος πιστεύει ότι η λεγόμενη μείξη γίνεται από τη γειτνίαση σωματιδίων. Δηλαδή, καθώς τα αναμειγνυόμενα υποδιαιρούνται σε μικρά και τοποθετούνται το καθένα κοντά στα άλλα, παράγουν τη μείξη. Γι’ αυτό αρνείται ότι υπάρχουν εξαρχής αληθινά μείξεις, αλλά ισχυρίζεται ότι εκείνο που φαίνεται να είναι μείξη είναι παράθεση μικρότατων σωμάτων, που διατηρούν το καθένα τη δική του φύση, αυτήν που είχαν και πριν από τη μείξη. Η εντύπωση μας ότι αυτά αποτελούν μείγμα οφείλεται στο ότι η αίσθηση δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί το καθένα τους χωριστά, επειδή είναι πολύ μικρά αυτά τα κομμάτια που συναθροίζονται.
12o Απόσπασμα: Αριστοτέλης “Περί γενέσεως και φθοράς”
ΚΕΙΜΕΝΟ: 
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Περί γενέσεως και φθοράς, Α 7. 323b 10. Δ. δε παρά τους άλλους ιδίως έλεξε μόνος, φησί γαρ το αυτό και όμοιον είναι το τε ποιούν και το πάσχον. ου γαρ εγχωρείν τα έτερα και διαφέροντα πάσχειν υπ ‘ αλλήλων, άλλα καν έτερα οντά ποιήι τι εις άλληλα, ούχ ήι έτερα άλλ’ ή ταύτόν τι υπάρχει, ταύτηι τούτο συμβαίνειν αυτοίς.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Ο Δημόκριτος, αντίθετα απ’ όλους τους άλλους, διατύπωσε μια προσωπική θεωρία. Λέει πράγματι ότι αυτό που ενεργεί κι αυτό που υφίσταται μιαν ενέργεια είναι το ίδιο και το όμοιο. Διότι [όντα] διαφορετικά και με άλλα γνωρίσματα δεν μπορούν να υποστούν το καθένα τις ενέργειες των άλλων κι ακόμη κι αν διαφορετικά όντα ενεργούν κατά κάποιο τρόπο το καθένα πάνω στα άλλα, αυτό συμβαίνει όχι επειδή είναι διαφορετικά, αλλά επειδή έχουν κάτι όμοιο.
“Η ΠΕΡΙ ΘΕΟΥ ΑΥΤΑΠΑΤΗ”-ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Κυκλοφόρησε στα ελληνικά το βιβλίο του RICHARD DAWKINS, ” Η ΠΕΡΙ ΘΕΟΥ ΑΥΤΑΠΑΤΗ”, από τις Εκδόσεις Κάτοπτρο.
Μια πολύ καλή επιλογή βιβλίου για το καλοκαίρι.
Σχόλια 11ου Αποσπάσματος:
Όπως θα περιμέναμε ο Δημόκριτος ασχολείται με το φαινόμενο του μαγνητισμού και προσπαθεί να δώσει μια υλιστική εξήγηση του. Το πρώτο σημαντικό σημείο είναι το: «απορροίας τε γίνεσθαι τίθεται και τα όμοια φέρεσθαι προς τα όμοια»
Ο όρος ΑΠΟΡΡΟΙΑ είναι άλλος ένα ατομικός όρος και σημαίνει “απορροή”, “ροή από τίνος”, ενώ το ρήμα ΑΠΟΡΡΕΩ σημαίνει “εκχύνω”, εκπηγάζω”. Η επιστημονική σημασία του όρου είναι περίπου αυτό που λέμε σήμερα “εκπομπή”. Όπως είναι λογικό τα πάντα στην ατομική φυσική είναι υλικά και αποτελούνται από άτομα και κενό. Άρα και η απόρροια δεν μπορεί παρά να είναι κάτι υλικό. Κάτι εκπέμπεται από κάπου και δημιουργεί ένα φαινόμενο.
Ξανατονίζω ότι τα αποσπάσματα αυτά είναι έμμεσα και δευτερογενή. Δεν διαθέτουμε τα πρωτότυπα αποσπάσματα και συνεπώς δεν ξέρουμε ακριβώς τι κατάλαβαν οι αρχαίοι που τα διέσωσαν.
Συνεχίζοντας βλέπουμε ότι ο Δημόκριτος υποστηρίζει ότι ο μαγνήτης και ο σίδηρος αποτελούνται από όμοια άτομα. Προφανώς η ομοιότητα έχει να κάνει με τις ιδιότητες των ατόμων που είδαμε στο προηγούμενο απόσπασμα (ΤΡΟΠΗΙ, ΡΥΣΜΩΙ, ΔΙΑΘΗΓΗΙ). Ενώ οι διαφορές των ατόμων έχουν να κάνουν με τα εξής: “Τα άτομα του μαγνήτη είναι πιο λεπτά, ενώ και ο ίδιος είναι πιο αραιός από τον σίδηρο και έχει πιο πολλά κενά”.
Άρα λοιπόν ενώ τα άτομα σαν ουσία είναι όμοια αλλά και σαν ενσωματωμένες ιδιότητες είναι όμοια, διαφέρουν στην συγκέντρωση/πυκνότητα μέσα στα σώματα που δημιουργούν και στο μέγεθος όσον αφορά την φύση τους. (Το θέμα του μεγέθους των ατόμων είναι αρκετά περίπλοκο και θα φωτιστεί σε επόμενα αποσπάσματα από το πιο πλήρες έργο του Επίκουρου).
Η διαφορές στις συγκεντρώσεις και στο μέγεθος των ατόμων στον σίδηρο και τον μαγνήτη δημιουργεί “αθρόαν έκκρισιν”. ΑΘΡΟΟΣ στα αρχαία ελληνικά σημαίνει: συνηγμένος, συγκεντρωμένος, σύμπας, όλος, αδιάλειπτος. Η διαφορές λοιπόν δημιουργούν την αθρόα έκκριση δηλαδή την απόρροια, εκπέμπονται συνεχώς άτομα με συγκεκριμένη κατεύθυνση και εξαναγκάζουν το σώμα να κινείται. Ακολουθώντας αυτά ο σίδηρος, λόγω της αθρόας εκροής και μετακίνησης τους, κατευθύνεται κι αυτός προς τον μαγνήτη.
Οι παρατηρήσεις του αρχαίου συγγραφέα στο τέλος σχετικά με το ήλεκτρο και τα άχυρα είναι απόλυτα δικαιολογημένες καθώς προσπαθεί να ανάγει και να γενικεύσει την παραπάνω ατομική θεωρία για τον μαγνήτη και τον σίδηρο, στο ήλεκτρο και το άχυρο. Προφανώς δεν είχε πρόσβαση σε κάποιο κείμενο του Δημόκριτου που να εξηγούσε και αυτή την κίνηση, πράγμα που μας επιτρέπει με ασφάλεια να συμπεράνουμε ότι και το παραπάνω κείμενο για τον μαγνήτη και τον σίδηρο είναι από έμμεση πηγή.
Όσον αφορά στο καθαρά επιστημονικό μέρος της ατομικής ερμηνείας του μαγνητισμού είναι προφανές ότι ο Δημόκριτος συνέλαβε ορισμένες λεπτές έννοιες σχετικά με τον μαγνητισμό και τον ηλεκτρομαγνητισμό όπως του μαγνητικού πεδίου και τις δυναμικές γραμμές που αποτελούνται από φωτόνια (άτμητα σωματίδια) και αποτελούν συνεχή ροή εκπεμπόμενη από τα μαγνητικά υλικά, ενώ σε δεύτερο επίπεδο συνέλαβε με καλές προυποθέσεις τις λέπτες έννοιες της διαφοράς δυναμικού και του ηλεκτρικού ρεύματος που αποτελείται από ηλεκτρόνια (επίσης άτμητα σωματίδια).
Σύμφωνα με την σύγχρονη επιστήμη:
http://en.wikipedia.org/wiki/Magnetism#Physics_of_magnetism
Therefore magnetism is seen whenever electrically charged particles are in motion. This can arise either from movement of electrons in an electric current, resulting in “electromagnetism“, or from the quantum-mechanical spin and orbital motion of electrons, resulting in what are known as “permanent magnets“. Electron spin is the dominant effect within atoms. The so-called ‘orbital motion’ of electrons around the nucleus is a secondary effect that slightly modifies the magnetic field created by spin.
Φυσικά κίνηση, ρεύμα, φορτίο, σπιν είναι ιδιότητες των σωματιδίων, δηλαδή των άτομων-άτμητων συστατικών της ύλης. Ενδιαφέρουσα είναι μια πιθανή αναλογία του σπίν με τις ιδιότητες όπως η ΤΡΟΠΗΙ του πίνακα του Δημόκριτου.
Απόσπασμα 11ο: περί της Ηρακλείας λίθου δια τί έλκει τον σίδηρον
ΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΛΕΞ. ΠΡΟΒΛ. Π 23. (περί της Ηρακλείας λίθου δια τί έλκει τον σίδηρον) ό Δημόκριτος δε και αυτός απορροίας τε γίνεσθαι τίθεται και τα όμοια φέρεσθαι προς τα όμοια, άλλα και εις το κενόν πάντα φέρεσθαι.. ταυθ’ ύποθέμενος λαμβάνει το την λίθον και τον σίδηρον έξ ομοίων ατόμων συγκείσθαι, λεπτοτέρων δε την λίθον, και εκείνου άραιοτέραν τε και πολυκενωτέραν αυτήν είναι και διά τουτ’ ευκινητότερ’ όν<τα τά άτομα> θάττον επί τον σίδηρον φέρεσθαι (προς γαρ τα όμοια η φορά) και ενδυόμενα εις τους πόρους του σιδήρου κινείν τα έν εκείνωι σώματα 
διαδυόμενα δι’ αυτών δια λεπτότητα, τά δε κινηθέντα έξω τε φέρεσθαι απορρέοντα και προς την λίθον διά τε ομοιότητα και διά το κενά έχειν πλείω, οίς έπόμενον τον σίδηρον διά την αθρόαν έκκρισιν τε και φοράν φέρεσθαι και αυτόν προς την λίθον. ουκέτι δε η λίθος προς τον σίδηρον φέρεται, ότι μη έχει τοσαύτα ό σίδηρος κενά όσα ή λίθος, άλλα το μεν την λίθον και τον σίδηρον έξ ομοίων συγκείσθαι δέξαιτ’ αν τις, πώς δε και το ήλεκτρον και το άχυρον; όταν δε και έπ’ εκείνων λέγηι τις ταύτην την αιτίαν, έστι πολλά ελκόμενα υπό τοΰ ήλεκτρου, οίς πάσιν ει έξ ομοίων σύγκειται, κακείνα έξ ομοίων άλλήλοις συγκείμενα έλκοι <άν> άλληλα, ή γαρ απόρροιαι τινές είσιν από τών ηρεμούντων και ούτως ελκόντων σωματικαί, δι’ ών άπτομένων και εμπλεκομένων, ώς τίνες λέγουσιν, έλκεται τά ελκόμενα ή …
Μετάφραση: Ο Δημόκριτος υποστηρίζει και αυτός ότι από τα πράγματα δημιουργούνται απορροές και ότι τα όμοια κατευθύνονται προς τα όμοια, αλλά και ότι όλα κινούνται στο κενό. Αφού θέτει ως βάση αυτά, θεωρεί ότι η Ηράκλεια λίθος (μαγνήτης) και ο σίδηρος αποτελούνται από όμοια άτομα. Τα άτομα του μαγνήτη είναι πιο λεπτά, ενώ και ο ίδιος είναι πιο αραιός από τον σίδηρο και έχει πιο πολλά κενά. Λόγω των παραπάνω, τα άτομα του μαγνήτη, που είναι πιο ευκίνητα, μετακινούνται με μεγαλύτερη ταχύτητα προς τον σίδηρο (γιατί η κίνηση τους είναι προς τα όμοια τους) και, αφού εισέρχονται στους πόρους του σιδήρου, κινούν τα σώματα (άτομα) που βρίσκονται μέσα σε κείνον, περνώντας μέσω αυτών, επειδή είναι λεπτά. Μόλις τα άτομα του σιδήρου κινηθούν, κατευθύνονται προς τα έξω ως απορροή, προς τον μαγνήτη, επειδή είναι όμοια με τα άτομα εκείνου και επειδή ο μαγνήτης έχει περισσότερα κενά. Ακολουθώντας αυτά ο σίδηρος, λόγω της αθρόας εκροής και μετακίνησης τους, κατευθύνεται κι αυτός προς τον μαγνήτη. Ο μαγνήτης δεν κινείται πια προς την κατεύθυνση του σιδήρου, γιατί ο τελευταίος δεν έχει τόσα κενά όσα ο μαγνήτης. Θα μπορούσε 6έ6αια να δεχτεί κάποιος ότι ο μαγνήτης και ο σίδηρος αποτελούνται από όμοια άτομα, αλλά τι θα μπορούσε να πει για το ήλεκτρο και το άχυρο; Όταν κάποιος αναφέρει την ίδια αιτία και για την περίπτωση τούτη, δέχεται ότι πολλά σώματα έλκονται από το ήλεκτρο. Αν το ήλεκτρο αποτελείται από άτομα όμοια με όλα τούτα και αν εκείνα αποτελούνται από όμοια άτομα το ένα (σώμα) με το άλλο, θα έλκονταν μεταξύ τους. Ή εκπέμπονται κάποιες σωματικές απορροές από αυτά που βρίσκονται σε ηρεμία και που με τον τρόπο αυτό έλκουν, μέσω της επαφής και διαπλοκής των οποίων, σύμφωνα με ορισμένους, έλκονται τα έλκόμενα σώματα, ή…
Συνέχεια Σχολίων 10ου Αποσπάσματος
Είδαμε στο 10ο απόσπασμα ότι ο Δημόκριτος είχε θεωρήσει ότι τα άτομα-άτμητα συστατικά του Όντος διαφέρουν μεταξύ τους σύμφωνα με έναν πίνακα ιδιοτήτων. Ο πίνακας αυτός φαίνεται στο προηγούμενο post. Το βασικό ερώτημα είναι: γιατί ο Δημόκριτος δεν έμεινε μόνο στην πιο απλή ιδιότητα που συνέλαβε, ότι δηλαδή τα άτομα σχηματίζουν τα σώματα όπως τα γράμματα τις λέξεις, αλλά θεώρησε ένα σύνολο ιδιοτήτων για τα άτομα.
Η άποψη μου είναι η εξής: Ο ελεατικός υλομονισμός όπως εκφράζεται από τον Παρμενίδη, απαιτεί το Όν να αποτελείται από μια Ουσία. Η μια υλικη-οντική ουσία είναι καθολική, δηλαδή ότι υπάρχει αποτελείται από αυτήν την ενιαία υλική-οντική ουσία. Ο ατομικός υλομονισμός όπως εκφράζεται από τον Λεύκιππο και τον Δημόκριτο θεωρεί το οντικό Όν ώς ΑΤΟΜΑ και ΚΕΝΟ. Το ΚΕΝΟ δεν είναι μη-Όν, δεν είναι αντίθετο του Όντος αλλά το ίδιο είναι υπαρκτό, είναι και αυτό Όν και φυσικά και αυτό αποτελείται από την ίδια οντική υλική ουσία, όπως λέει και ο Αριστοτέλης:
“ΛΕΥΚΙΠΠΟΣ ΔΕ ΚΑΙ Ο ΕΤΑΙΡΟΣ ΑΥΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕΝ ΤΟ ΠΛΗΡΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΕΝΟΝ ΕΙΝΑΙ ΦΑΣΙΝ….. ΑΙΤΙΑ ΔΕ ΤΩΝ ΟΝΤΩΝ ΤΑΥΤΑ ΩΣ ΥΛΗΝ”
Για τα ΑΤΟΜΑ ο Δημόκριτος λέει ότι είναι δομικά στοιχεία των σωμάτων και εξ’ αιτίας των ιδιοτήτων των μικροσκοπικών ατόμων διαφέρουν και οι μακροσκοπικές ιδιότητες των σωμάτων. Οι ιδιότητες των σωμάτων δηλαδή αναδύονται μέσω ενός μηχανιστικού τρόπου από τα άτομα όταν αυτά συσσωρεύονται και συσσωματόνονται για να δημιουργήσουν τα σώματα.
Η σκέψη του Δημόκριτου λοιπόν προσανατολίζεται στο να ερμηνεύσει το πως από τα χωρίς ποιότητες άτομα προκύπτουν όλες οι ποιότητες των μακροσκοπικών ατόμων (χρώμα, γεύση, βάρος, πυκνότητα κτλ). Είναι τόσες πολλές οι πολλαπλότητες των μακροσκοπικών ποιοτήτων των σωμάτων που δεν θα αρκούσε στον Δημόκριτο να θεωρήσει απλά την γραμμική αντιμετάθεση των ατόμων ως αιτία επιγέννεσης των μακροσκοπικών σωμάτων.
Συνεπώς πρέπει να υπάρχουν απλές μεν αλλά εξαιρετικά θεμελιακές ιδιότητες των ατόμων ενσωματωμένες σε αυτά. Ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος λοιπόν θεωρούν το άτομο ως οντότητα που βρίσκεται στις 3 διαστάσεις και θα πρέπει οι θεμελιακές του ιδιότητες να καλύπτουν όλες τις δυνατές καταστάσεις επιγέννεσης στις 3 διαστάσεις. Πολύ απλά λοιπόν συλλαμβάνουν σε πρώτο βαθμό και για πρώτη φορά στην ιστορία της επιστήμης το Καθιερωμένο Μοντέλο της Ύλης. Όπως θα φανεί και από τα υπόλοιπα αποσπάσματα, τα υλικά σώματα και οι δυνάμεις της ύλης, όλα θα καλύπτονται από τις λίγες αρχικές βασικές ιδιότητες.
Ο πίνακας λοιπόν του Δημόκριτου δεν είναι τίποτα άλλο από μια πρώτη προσέγγιση του παρακάτω πίνακα του Καθιερωμένου Μοντέλου και θα το αποδείξω σε όλα τα επόμενα αποσπάσματα που θα δημοσιεύσω.
Ο παραπάνω πίνακας περιέχει όλα τα άτομα-άτμητα σωματίδια από τα οποία αποτελείται ο κόσμος μας, τα σωματίδια ύλης και τα σωματίδια δυνάμεων. Όλα αυτά τα σωματίδια αποτελούνται από την ίδια οντική ουσία. Τα quark, τα λεπτόνια και τα μποζόνια είναι τα έσχατα δομικά συστατικά του κόσμου.
Δεν υπάρχει τίποτα το οποίο να μην αποτελείται από άτομα-άτμητα υλικά σωματίδια. Και άν υπάρχει κάτι άλλο και αυτό θα “υλοποιείται” με υλικά σωματίδια είτε ύλη, είτε δύναμη, είτε ενέργεια όπως και αν το ονομάσουμε θα είναι είναι υλικό και θα αποτελείται από την ίδια οντική ουσία. Αυτό ακριβώς ονομάζεται ΥΛΟΜΟΝΙΣΜΟΣ.
Τα σωματίδια του Καθιερωμένου Μοντέλου έχουν ορισμένες ιδιότητες οι οποίες διαφοροποιούν το ένα από το άλλο (μάζα, φορτίο, σπιν, χρωμοδυναμικό). Αυτές οι ιδιότητες συνδυάζονται όταν τα σωματίδια συσσωματώνονται για να δημιουργήσουν τόσο τα πρωτόνια-νετρόνια όσο και τα συμπλέγματα πρωτονίων-νετρονίων με ηλεκτρόνια δηλαδή τα κακώς ορισμένα “άτομα” των στοιχείων της φύσης. Αυτά του περιοδικού πίνακα.
http://www.dayah.com/periodic/
Όλα τα παραπάνω καλύπτονται σε μεγάλο βαθμό τόσο από το ελεατικό οντολογικό μοντέλο του Παρμενίδη όσο και από το ατομικό οντολογικό του Λεύκιππου και του Δημόκριτου. Οι θεωρία του Επίκουρου συμπλήρωσε το ατομικό οντολογικό μοντέλο και οι τρεις ατομικοί υλομονιστές φιλόσοφοι μπόρεσαν να προσεγγίσουν νοητικά τόσο τον αρχικό πίνακα των σωματιδίων όσο και τον δεύτερο πίνακα των στοιχείων της φύσης.
Είναι κρίμα και ντροπή για την ανθρωπότητα που δεν έχουν σωθεί τα 70 βιβλία του Δημόκριτου και τα 36 βιβλία του ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ του Επίκουρου.
Ωστόσο μέσα από αυτό το blog θα προσπαθήσω να ανασυστήσω την σκέψη των μεγάλων φιλοσόφων οι οποίοι βασισμένοι στον άτεγχτο ορθολογιστικό, θετικιστικό υλομονισμό έφτασαν στην νοητικά στην βαθύτερη γνώση της αντικειμενικής πραγματικότητας.
Όλα τα αποσπάσματα που θα ακολουθήσουν θα επιβεβαιώσουν τις παραπάνω θέσεις μου.
Σχόλια 1Οου Αποσπάσματος
Ο Αριστοτέλης στο “Μετά τα Φυσικά” προσπαθεί να παρουσίασει την φιλοσοφία των προσωκρατικών υλομονιστών φιλοσόφων, ως εισαγωγή στο έργο του δικό του και του Πλάτωνα, δηλαδή στον Ιδεαλισμό. Η μόνη αξία της προσπάθειας του είναι το γεγονός ότι σώζει ορισμένα αποσπάσματα των υλομονιστών φιλοσόφων κάνοντας τα copy-paste στο έργο του. Ένα τέτοιο απόσπασμα είναι και το 10ο απόσπασμα. Όλο το απόσπασμα σίγουρα προέρχεται από κάποια επιτομή έργου του Δημόκριτου ή κάποιο εισαγωγικό, για αρχάριους βιβλίο, στην ατομική θεωρία, δεδομένου ότι ο Δημόκριτος είχε γράψει συνολικά 70 βιβλία.
Όλο το κομμάτι είναι εξαιρετικό γιατί δείχνει πολλά ενδιαφέροντα πράγματα από την ατομική θεωρία. Καταρχήν το κομμάτι: “ΛΕΥΚΙΠΠΟΣ ΔΕ ΚΑΙ Ο ΕΤΑΙΡΟΣ ΑΥΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕΝ ΤΟ ΠΛΗΡΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΕΝΟΝ ΕΙΝΑΙ ΦΑΣΙΝ….. ΑΙΤΙΑ ΔΕ ΤΩΝ ΟΝΤΩΝ ΤΑΥΤΑ ΩΣ ΥΛΗΝ”, επιβεβαιώνει περίτρανα ότι η ατομική θεωρία είναι μια υλομονιστική θεωρία. Επίσης επιβεβαιώνει (παρόλο που ο Αριστοτέλης δεν το καταλαβαίνει και θεωρεί, λανθασμένα, το κενό ως οντολογικό “μη-ον”), το ότι το ΚΕΝΟ είναι υπαρκτό και είναι ΟΝ όπως και τα άτομα.
Τέλος η μεγάλη αξία αυτού το αποσπάσματος είναι το γεγονός ότι ο Αριστοτέλης αναφερόμενος στις ιδιότητες των ατόμων κάνει το εξής πρωτοφανές, μεταφράζει για τον αρχαίο αναγνώστη την ατομική ορολογία. “ταύτας μέντοι τρεις είναι λέγουσι, σχήμα τε και τάξιν και θέσιν διαφέρειν γάρ φασι το oν ρυσμώι και διαθιγήι και τροπήι μόνον, τούτων δε ο μεν ρυσμός σχήμα έστιν, η δε διαθιγή τάξις, ή δέ τροπή θέσις”
Και σωστά κάνει την μετάφραση από τα αρχαία στα αρχαία γιατί πρόκειται για επιστημονικούς όρους το ΡΥΣΜΩΙ, ΔΙΑΘΙΓΗΙ και ΤΡΟΠΗΙ. Θεωρώ ξανά δεδομένο ότι ο Δημόκριτος θα είχε σελίδες επί σελίδων στα έργα του εξηγώντας τη σημαίνει ΡΥΣΜΩΙ, ΔΙΑΘΙΓΗΙ και ΤΡΟΠΗΙ, και μια μικρή ιδέα μας δίνει ο Αριστοτέλης αναφέροντας μια ερμηνεία των όρων χρησιμοποιώντας την αντιστοιχία των ατόμων με τα γράμματα της αλφαβήτα. Σε όλα τα βιβλία που έχω διαβάσει οι μελετητές υποστηρίζουν ότι μια τέτοια έξοχη σύλληψη της αντιστοιχίας γραμμάτων-ατόμων σίγουρα θα ήταν μια καθαρή επιστημονική σύλληψη του Δημόκριτου. Θα προσπάθησε έτσι να εξηγήσει το γιατί από ένα πεπερασμένο σύνολο “τύπων-μορφών-ιδεών” όπως είναι τα άτομα-γράμματα παράγονται τόσες πολλαπλότητες όπως είναι οι λέξεις όταν τα άτομα διαταχθούν στις άπειρες δυνατές συστοιχίες. Εκ πρώτης όψεως μια τέτοια σύλληψη θα ήταν εξαιρετικά προχωρημένη και υπεραρκετή για έναν διανοητή του 500 π.Χ. Όμως ο Δημόκριτος (όπως μας λέει ο Αριστοτέλης) δεν αρκείται στο να εκφράσει την πολλαπλότητα απλά ως “αναδιάταξη” όπως θα αρκεί για τα γράμματα, αλλά όλως περιέργως αναφέρει 3 ιδιότητες των ατόμων από τις οποίες παράγονται οι πολλαπλότητες. Αυτές οι ιδιότητες (ΡΥΣΜΩΙ, ΔΙΑΘΙΓΗΙ και ΤΡΟΠΗΙ), είναι οι αιτίες των διαφορών (τάς διαφοράς αιτίας των άλλων είναι φασίν).
Για να βάλουμε σε ένα πίνακα τις ιδιότητες:
Μήπως κάτι μας θυμίζει αυτό ο πίνακας;
Συνεχίζεται.
1Oo Απόσπασμα: Αριστοτέλης “Μετά τα Φυσικά”
ΚΕΙΜΕΝΟ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Μετά τά Φυσικά, Α 4. 985b 4. Λ. δε και ό εταίρος αυτού Δημόκριτος στοιχεία μεν το πλήρες και το κενόν είναι φασι, λέγοντες το μεν ον το δε μη όν, τούτων δε το μεν πλήρες και στερεόν, το ον, το δε κενόν και μανόν, το μη oν (διό και ούθέν μάλλον το δε του μή όντος ειναί φασιν, ότι ουδέ το κενόν {ελαττον} του σώματος), αίτια δε των όντων ταύτα ώς ύλην. και καθάπερ οι εν ποιουντες την υποκειμένην ουσίαν τ άλλα τοις πάθεσιν αυτής γεννώσι, το μανόν και το πυκνόν αρχάς τιθέμενοι των παθημάτων, τον αυτόν τρόπον και ούτοι τάς διαφοράς αιτίας των άλλων ειναί φασιν. ταύτας μέντοι τρεις είναι λέγουσι, σχήμα τε και τάξιν και θέσιν διαφέρειν γάρ φασι το ον ρυσμώι και διαθιγήι και τροπήι μόνον, τούτων δε ο μεν ρυσμός σχήμα έστιν, η δε διαθιγή τάξις, ή δέ τροπή θέσις. διαφέρει γάρ το μεν Α του Ν σχήματι, τόδέ ΑΝ του ΝΑ τάξει, τόδέ Τ του Η θέσει, περί δέ κινήσεως, όθεν ή πώς υπάρχει τοις ούσι, και ούτοι παραπλησίως τοις άλλοις ραιθύμως άφεισαν.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ. Ο Λεύκιππος και ο σύντροφος του ο Δημόκριτος λένε ότι τα στοιχεία είναι το πλήρες και το κενό, ονομάζοντας ον το πρώτο και μη ον το δεύτερο: δηλαδή το πλήρες και στερεό ον, το κενό και αραιό μη ον. (Γι’ αυτό και βεβαιώνουν ότι το όν δεν υπάρχει περισσότερο από το μη ον, αφού το κενό δεν υπάρχει [λιγότερο] από το σώμα). Αυτά τα δύο στοιχεία είναι η υλική αιτία των όντων. Και όπως εκείνοι που υποστηρίζουν ότι μία είναι η ουσία που βρίσκεται κάτω απ’ όλα τα πράγματα και ότι από τα παθήματα (αλλοιώσεις) της ουσίας αυτής γεννιούνται όλα αυτά τα άλλα πράγματα, θεωρούν αρχές των παθημάτων (αλλοιώσεων) το αραιό και το πυκνό, έτσι και ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος υποστηρίζουν ότι οι διαφορές είναι οι αιτίες των άλλων πραγμάτων. Και λένε ότι αυτές είναι τρεις: το σχήμα, η τάξη (σειρά) και η θέση (προσανατολισμός). Γιατί λένε ότι το ον διαφέρει κατά τον ρυθμό, τη σύνδεση και τηντροπή. Απ’ αυτά ο ρυθμός είναι σχήμα, η σύνδεση τάξη και η τροπή θέση. Έτσι, το Α διαφέρει από το Ν στο σχήμα, το ΑΝ από ΝΑ στην τάξη και το T από το Η στη θέση. Όσο για την κίνηση, από πού προέρχεται ή πώς βρίσκεται μέσα στα όντα, δεν μίλησαν ούτε αυτοί, δείχνοντας έτσι όμοια αμέλεια με τους άλλους.
Σχόλια 9ου Αποσπάσματος
Στο απόσπασμα αυτό περιγράφεται μια φυσικομηχανικη κοσμολογική διαδικασία. Εντοπίζονται πάλι ορισμένοι ατομικοί όροι τους οποίους ο Λαέρτιος έχει σε εισαγωγικά όπως «εις μέγα κενόν», «κατ’ αποτομή εκ της απείρου», «συμμένειν». Στο φεστιβάλ Επιστημονικών ταινιών που έγινε τον Απρίλιο στην Αθήνα, http://www.caid.gr/isffa/films.html
παρουσιάστηκε μια ταινία με τίτλο «Δημόκριτος και Σύγχρονη Κοσμολογία» από τους καθηγητές Δανέζη και Θεοδοσίου. Στη συγκεκριμένη ταινία παρουσιάστηκαν ορισμένα κοσμολογικά αποσπάσματα του Λεύκιππου και του Δημόκριτου καθώς και ένα αρχαίο ποίημα. Σύμφωνα με την ταινία η κοσμολογία των ατομικών περιγράφει την κοσμογέννεση στο εσωτερικό μιας λευκής τρύπας. Η εξαιρετικά προχωρημένη αυτή σκέψη πρέπει διασταυρωθεί και να εξεταστεί διεξοδικά. Υπό το φως του συνόλου των αποσπασμάτων των ατομικών φιλοσόφων. Επιστροφή στο απόσπασμα μας: τό μέν πάν άπειρον φησιν, ώς προείρηται τούτου δε τό μέν πλήρες είναι, τό δε κενόν {α} και στοιχειά φησι. κόσμους τε έκ τούτου απείρους είναι, και διαλύεσθαι εις ταύτα, γίνεσθαι δε τους κόσμους οΰτω φέρεσθαι κατά άποτομήν έκ της απείρου πολλά σώματα παντοία τοις σχήμασιν εις μέγα κενόν, άπερ άθροισθέντα δίνην άπεργάζεσθαι μίαν, καθ ‘ ην προσκρούοντα και παντοδαπώς κυκλούμενα διακρίνεσθαι χωρίς τα όμοια προς τα όμοια, ισόρροπων δε δια το πλήθος μηκέτι δυναμένων περιφέρεσθαι, τα μεν λεπτά χωρειν εις το εξω κενόν, ώσπερ διαττώμενα τα δε λοιπά συμμένειν και περιπλεκόμενα συγκατατρέχειν άλλήλοις και ποιειν πρώτον τι σύστημα σφαιροειδές.
Το απόσπασμα είναι μια πρώτη επιστημονική κοσμολογία και είναι σημαντικό ότι αφορά τον Λεύκιππο, τον ιδρυτή της ατομικής σχολής πράγμα που δείχνει πόσο προωθημένη ήταν η σκέψη των υλομονιστών φιλοσόφων. Το απόσπασμα φαίνεται να περιγράφει τη συνολική αρχή δημιουργίας κόσμων (συμπάντων). Το δικό μας σύμπαν είναι ένα από τα πολλά σύμπαντα και όλα τα σύμπαντα παράγονται με την ίδια φυσική διαδικασία. Κεντρικό σημείο είναι είναι το εξής: οΰτω φέρεσθαι κατά άποτομήν έκ της απείρου πολλά σώματα παντοία τοις σχήμασιν εις μέγα κενόν, άπερ άθροισθέντα δίνην άπεργάζεσθαι μίαν. Η ΔΙΝΗ είναι κοσμοποιητική αρχή όπως είδαμε στα προηγούμενα αποσπάσματα και σύμφωνα με μια μορφοκλασματική αρχή τύπου fractal, υπάρχουν τέτοιες κοσμοποιητικές ΔΙΝΕΣ σε όλα τα επίπεδα της κοσμογέννεσης και σίγουρα και στο αρχικό επίπεδο κοσμογέννεσης. Μέσα στο «μέγα κενό» το κβαντικό κενό της σύγχρονης κοσμολογίας «κατά αποτομήν εκ της απείρου» δημιουργούνται κόσμοι. Αυτοί είναι μια πρώτη προσέγγιση της Μεγάλης Έκρηξης που δημιούργησε το δικό μας κοσμο-σύμπαν. Στη συνέχεια τα παραγόμενα από την «αποτομή» σώματα (σημαντικό ότι σε αυτή τη φάση δεν μιλάει για άτομα) βρίσκονται μέσα σε δίνη «προσκρούοντα και παντοδαπώς κυκλούμενα χωρίς τα όμοια προς τα όμοια », ο όρος «πρόσκρουση» παραπέμπει σε υψηλή θερμοκρασία και όντως τέτοια υψηλή θερμοκρασία υπήρχε για κατά την αρχικά στάδια δημιουργίας του σύμπαντος σε μικρή χώρο «παντοδαπώς κυκλούμενα». Σε τέτοιες υψηλές θερμοκρασίες τα σωματίδια των δυνάμεων (βαρυτική, ηλεκτρομαγνητική, ισχυρή και ασθενή πυρηνική) είναι ενωμένα σε κοινά(όμοια σώματιδια) Στην συνέχεια λόγω διαστολής και πτώσης της θερμοκρασίας έγινε διαχωρισμός της ύλης από την ακτινοβολία αλλά και οι διαχωρισμός των δυνάμεων. Επειδή οι δυνάμεις, η ύλη και η ακτινοβολία όλα αποτελούνται από τα άτμητα-άτομα σωματίδια οι νόμοι περιγραφής τους είναι ενιαίοι στα αρχικά στάδια δημιουργίας του σύμπαντος.
Τελικά όταν η θερμοκρασία έπεσε αρκετά, όταν ενώθηκαν τα σωματίδια ύλης, απελευθέρωσαν ακτινοβολία η οποία υπάρχει ακόμα και σήμερα με την μορφή της μικροκυματικής ακτινοβολίας υποβάθρου. Η μικροκυματική ακτινοβολία υποβάθρου είναι το υπόλειμμα της ΔΙΝΗΣ. Από τις απειροελάχιστες διακυμάνσεις της αρχικής δίνης άρχισε η δημιουργία γαλαξιών και άστρων. Η μηχανικότητα της όλης διαδικασίας επιβεβαιώνεται από την τελευταία λέξη «σύστημα» σφαιροειδές.
Το υπόλειμμα της Μεγάλης Έκρηξης: Η μικροκυματική ακτινοβολία υποβάθρου όπως την κατέγραψε ο δορυφόρος WMAP http://map.gsfc.nasa.gov/index.html:
9ο Απόσπασμα: Διογένης Λαέρτιος για τον Λεύκιππο
ΚΕΙΜΕΝΟ:
1. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσόφων βίων και δογμάτων συναγωγή, 30-33. Λεύκιππος Ελεάτης, ώς δε τινές, ‘Αβδηρίτης, κατ’ ένίους δε Μήλιος ούτος ήκουσε Ζήνωνος. Ηρεσκε δ’ αύτώι άπειρα είναι τά πάντα και εις άλληλα μεταβάλλειν, το τε πάν είναι κενόν και πλήρες σωμάτων, τους τε κόσμους γίνεσθαι σωμάτων εις το κενόν εμπιπτόντων και άλλήλοις περιπλεκομένων εκ τε τής κινήσεως κατά την αυξησιν αυτών γίνεσθαι τήν τών αστέρων φύσιν. φέρεσθαι δε τον ήλιον έν μείζονι κύκλωι περί τήν σελήνην τήν γήν όχεϊσθαι περί τό μέσον δινουμένην. σχήμα τε αυτής τυμπανώδες είναι, πρώτος τε άτόμους αρχάς ύπεστήσατο. {και} κεφαλαιωδώς μένταΰτα έπί μέρους δε ώδε έχει. (31) τό μέν πάν άπειρον φησιν, ώς προείρηται τούτου δε τό μέν πλήρες είναι, τό δε κενόν {α} και στοιχειά φησι. κόσμους τε έκ τούτου απείρους είναι, και διαλύεσθαι εις ταύτα, γίνεσθαι δε τους κόσμους οΰτω φέρεσθαι κατά άποτομήν έκ της απείρου πολλά σώματα παντοία τοις σχήμασιν εις μέγα κενόν, άπερ άθροισθέντα δίνην άπεργάζεσθαι μίαν, καθ ‘ ην προσκρούοντα και παντοδαπώς κυκλούμενα διακρίνεσθαι χωρίς τα όμοια προς τα όμοια, ισόρροπων δε δια το πλήθος μηκέτι δυναμένων περιφέρεσθαι, τα μεν λεπτά χωρειν εις το εξω κενόν, ώσπερ διαττώμενα τα δε λοιπά συμμένειν και περιπλεκόμενα συγκατατρέχειν άλλήλοις και ποιειν πρώτον τι σύστημα σφαιροειδές. (32) τουτο δ’ οίον υμένα άφίστασθαι περιέχοντα έν έαυτώι παντοία σώματα ών κατά την του μέσου άντέρεισιν περιδινουμένων λεπτόν γενέσθαι τον πέριξ υμένα συρρεόντων άει των συνεχών κατ’ έπίψαυσιν της δίνης, και ουτω γενέσθαι την γήν, συμμενόντων τών ένεχθέντων έπί το μέσον, αυτόν τε πάλιν τον περιέχοντα οίον υμένα αυξεσθαι κατά τήν έπέκκρισιν τών έξωθεν σωμάτων δίνηι τε φερόμενον αυτόν, ών αν έπιψαύσηι, ταύτα έπικτασθαι. τούτων δέ τίνα συμπλεκόμενα ποιειν σύστημα, το μεν πρώτον κάθυγρον και πηλώδες, ξηρανθέντα και περιφερόμενα σύν τήι του όλου δίνηι, ειτ’ έκπυρωθέντα τήν τών αστέρων άποτελέσαι φύσιν. (33) είναι, δέ τον του ηλίου κύκλον έξώτατον, τον δε της σελήνης προσγειοτατον, των άλλων μεταξύ τούτων όντων. και πάντα μεν τα άστρα πυροϋσθαι δια το τάχος της φοράς, τόν δε ήλιον και υπό των αστέρων έκπυρουσθαι· την δε σελήνην του πυρός ολίγον μεταλαμβάνει, έκλείπειν δε ήλιον και σελήνην {[…] την δε λόξωσιν του ζωιδιακου γενέσθαι} τώι κεκλίσθαι την γήν προς μεσημβρίαν τά δε προς άρκτωι άεί τε νίφεσθαι και κατάψυχρα ειναι και πήγνυσθαι. και τόν μεν ήλιον έκλείπειν σπανίως, την δε σελήνην συνεχές δια το άνισους είναι τους κύκλους αυτών. είναι τε ώσπερ γενέσεις κόσμου, ούτω και αυξήσεις και φθίσεις και φθοράς κατά τίνα ανάγκην, ην οποία εστίν {ού} διασαφεί.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:
1. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ (31). Ο Λεύκιππος ο Ελεάτης, ή ο Αβδηρίτης, όπως λένε μερικοί, ή ο Μιλήσιος, όπως λένε άλλοι, ήταν μαθητής του Ζήνωνα. Είχε τη γνώμη ότι τα πάντα είναι άπειρα και ότι το καθένα απ’ αυτά μετατρέπεται στο άλλο το σύμπαν είναι κενό και γεμάτο από σώματα που, καθώς πέφτουν μέσα στο κενό και συμπλέκονται μεταξύ τους, δημιουργούν τους κόσμους. Από την κίνηση κατά τη συνάθροιση των σωμάτων αυτών δημιουργείται η ύλη των αστεριών. Ο ήλιος κινείται σε κύκλο μεγαλύτερο γύρω από τη σελήνη η γη μένει μετέωρη και περιστρέφεται γύρω από το [κοινό] κέντρο [των κύκλων]. Το σχήμα της μοιάζει με τύμπανο. Πρώτος ο Λεύκιππος θεώρησε τα άτομα πρώτες αρχές των πραγμάτων. Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η θεωρία του. Να τώρα μια λεπτομερής έκθεση της. Αυτός λέει, όπως είπαμε και πριν, ότι το σύμπαν είναι άπειρο και ότι αποτελείται από το πλήρες και το κενό· αυτά τα ονομάζει στοιχεία. Μέσα στο σύμπαν και εξαιτίας του σχηματίζονται άπειροι κόσμοι που διαλύονται στα στοιχεία. Η διαδικασία με την οποία γίνονται οι κόσμοι είναι η εξής: πολλά σώματα με κάθε λογής σχήματα κινούνται στο μεγάλο κενό, αφού αποσπαστούν από το άπειρο. Η συνάθροιση τους παράγει μια ξεχωριστή δίνη, η οποία τα κάνει να χτυπούν το ένα στο άλλο και να στροβιλίζονται προς όλες τις κατευθύνσεις, με αποτέλεσμα να διαχωρίζονται σε σχηματισμούς, με τρόπο που τα όμοια να συνδέονται με τα όμοια. Επειδή ο μεγάλος τους αριθμός δεν τα επιτρέπει να κινούνται ισόρροπα, τα λεπτά πηγαίνουν στο εξωτερικό κενό, σα να περνούσαν από ένα κόσκινο, ενώ τα υπόλοιπα παραμένουν μαζί και, καθώς συμπλέκονται μεταξύ τους, συγκεντρώνονται, σχηματίζοντας ένα πρώτο σφαιροειδές συγκρότημα. (32). Απ’ αυτό αποσπάται κάτι σαν υμένας, που εμπεριέχει κάθε λογής σώματα. Καθώς στριφογυρίζουν αυτά σα δίνη, λόγω της άπωσης του κέντρου [δηλ. της δύναμης που απομακρύνει τα πιο λεπτά άτομα από το κέντρο], ο εξωτερικός υμένας λεπταίνει, λόγω της ακατάπαυστης συρροής συνεχών σωμάτων εφαπτόμενων στη δίνη. Έτσι, η γη γεννήθηκε από τη συνένωση των σωμάτων που μεταφέρθηκαν στο κέντρο. Ωστόσο, με τη σειρά του ο εξωτερικός υμένας μεγαλώνει από τη συρροή σωμάτων που έρχονται απ’ έξω· η δίνη που τον παρασέρνει, του δίνει τη δυνατότητα να ενσωματώνει τα σώματα με τα οποία έρχεται σ’ επαφή. Μερικά απ’ αυτά συμπλέκονται και παράγουν ένα συγκρότημα, αρχικά υγρό και λασπώδες· ύστερα ξεραίνονται, ακολουθούν τη γενική δίνη, και, αφού πυρακτωθούν, σχηματίζουν την ουσία των αστεριών. (33). Ο κύκλος του ήλιου είναι ο πιο εξωτερικός, της σελήνης ο πιο κοντινός στη γη. Οι κύκλοι των άλλων αστεριών βρίσκονται ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο. Όλα τα αστέρια πυρακτώνονται εξαιτίας της ταχύτητας της κίνησης τους· ο ήλιος πυρακτώνεται και από τ’ αστέρια. Η σελήνη δέχεται μικρό μέρος από τη φωτιά. Ο ήλιος και η σελήνη παθαίνουν έκλειψη. [Η λόξωση του ζωδιακού κύκλου οφείλεται] στην κλίση της γης προς το νότο. Οι περιοχές προς το βορρά είναι πάντα σκεπασμένες από χιόνια, κρύες και παγωμένες. Οι εκλείψεις του ήλιου είναι σπάνιες, ενώ οι εκλείψεις της σελήνης συχνές, επειδή οι κύκλοι τους είναι άνισοι. Και όπως γεννιούνται οι κόσμοι, έτσι και μεγαλώνουν, φθίνουν και διαλύονται, λόγω κάποιας αναγκαιότητας, για τη φύση της οποίας όμως δεν δίνει καμιά εξήγηση ο Λεύκιππος.
ΑΤΟΜΑ ΚΑΙ ΚΕΝΟ 